Minsk Qrupu, 1992-ci ildə ATƏT-in (Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı) himayəsi altında Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli üçün yaradılmış bir vasitəçilik missiyasıdır. Qrupun tərkibində üç əsas həmsədr ölkə – Rusiya, Fransa və ABŞ, həmçinin ATƏT-in üzv dövlətləri yer alır. Lakin illər keçdikcə Minsk Qrupu öz effektivliyini itirmiş və xüsusilə son illərdə Azərbaycan və Ermənistan arasındakı gərginliklərin həllində praktiki nəticə verə bilməmişdir.
Minsk Qrupunun fəaliyyətinə ən çox təsir edən amillərdən biri, həmsədr dövlətlərin fərqli siyasi maraqları və regional nüfuz mübarizəsidir. Rusiya, ABŞ və Fransa kimi böyük güclər arasında münasibətlər bəzən münaqişənin həlli prosesində ziddiyyətlər yaradıb. Rusiya bölgədəki ənənəvi təsirini qorumaq istəsə də, ABŞ və Fransa bəzən bu nüfuzun qarşısını almağa çalışmış, nəticədə vasitəçilik səmərəsiz hala gəlib.
Minsk Qrupunun effektivliyini itirməsinin digər səbəbi, tərəflər arasında mövcud status-kvonun uzun müddət davam etməsi olub. Ermənistanın Dağlıq Qarabağ və ətraf əraziləri işğal altında saxladığı dövrdə münaqişə dondurulmuş vəziyyətdə qaldı və qrupun hər hansı real irəliləyiş əldə etməsi mümkün olmadı. 1994-cü ildə atəşkəs elan olunmasına baxmayaraq, münaqişənin köklü həlli istiqamətində ciddi addımlar atılmadı və bu, həm Azərbaycan, həm də Ermənistan üçün narazılıq doğurdu.
Minsk Qrupunun fəaliyyətinə ən ciddi zərbə 2020-ci ilin payızında baş verən İkinci Qarabağ müharibəsi oldu. Şanlı Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş ərazilərin böyük hissəsini hərbi yolla geri qaytardı. Bu müharibə Minsk Qrupunun illərlə uğursuz olan sülh danışıqlarına ehtiyac qalmadan, münaqişənin hərbi həlli olduğunu göstərdi.
Bundan sonra Azərbaycan Minsk Qrupunun rolunu sorğulamağa başladı və bu qrupun artıq keçmişdə qalmış münaqişənin həllində praktiki əhəmiyyətinin olmadığını bəyan etdi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə Minsk Qrupunun artıq effektiv olmadığını və proseslərin region ölkələri arasında birbaşa dialoq yolu ilə həll edilməli olduğunu vurğuladı.
Minsk Qrupunun sülh prosesində zəifliyini göstərən digər bir amil, regiondakı digər aktorların artan roludur. 2020-ci il müharibəsindən sonra Rusiya sülhməramlılarının bölgəyə yerləşdirilməsi və Türkiyənin Azərbaycanla yaxın əməkdaşlığı Minsk Qrupunun rolunu daha da zəiflətdi. Hər iki dövlətin proseslərə birbaşa müdaxiləsi, həm müharibədən sonrakı bərpa prosesində, həm də regional təhlükəsizlik sistemində Minsk Qrupunun yerini azaldıb.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Minsk Qrupu haqqında bir neçə dəfə açıq və kəskin tənqidi fikirlər səsləndirmişdir. Xüsusilə 2020-ci il İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Minsk Qrupunun fəaliyyətinin səmərəsiz olduğunu vurğulamış və onun rolunu şübhə altına almışdır.
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra, 2020-ci ilin sonlarında İlham Əliyev Minsk Qrupunun artıq praktiki əhəmiyyətini itirdiyini və münaqişənin faktiki olaraq hərbi yolla həll edildiyini bəyan etdi. O, Azərbaycan ərazilərinin hərbi güc yolu ilə azad edildiyini qeyd edərək, Minsk Qrupunun illərlə edə bilmədiyi işi Azərbaycanın öz gücü ilə həll etdiyini bildirdi.
Bir çıxışında İlham Əliyev belə demişdir: “Yeri gəlmişkən, nəticə nöqteyi-nəzərdən 28 il ərzində Minsk qrupu heç bir nəticə verməmişdir. Bunun əsas səbəbi isə o idi ki, Ermənistan torpaqları geri qaytarmaq istəmirdi”.
Minsk Qrupunun fəaliyyətinin yenidən gözdən keçirilməsi və reform edilməsi çağırışları mövcuddur. Xüsusilə Azərbaycan, Ermənistan və digər regional ölkələr, qrupun fəaliyyətində ciddi islahatların keçirilməsinin vacibliyini vurğulamağa başlayıblar. ATƏT-in və digər beynəlxalq təşkilatların münaqişələrin həllində daha səmərəli mexanizmlər tətbiq etməsi üçün Minsk Qrupunun yeni formatda işləməsi və ya başqa vasitəçilik formalarının inkişaf etdirilməsi təklif olunur.
Minsk Qrupu bir vaxtlar Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün beynəlxalq səviyyədə əsas platforma olsa da, zaman keçdikcə səmərəliliyini itirmişdir. Həmsədr dövlətlər arasındakı siyasi ziddiyyətlər, uzunmüddətli status-kvo və regiondakı yeni aktorların təsiri qrupun rolunu zəiflətdi. 2020-ci ildə baş verən İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra isə Minsk Qrupunun münaqişənin həllində əhəmiyyəti demək olar ki, sona çatdı.
İslam Bafadarov,
YAP-ın gənc fəalı
