Beynəlxalq münasibətlərdə çoxtərəflilik, dövlətlərin, təşkilatların və digər beynəlxalq aktorların bir araya gələrək müzakirələr aparması və əməkdaşlıq etməsi prinsipi olaraq önə çıxır. Bu yanaşma, qarşılıqlı münasibətlərin daha kompleks və dərin olması üçün imkanlar yaradır. Çoxtərəfliliyin prinsipləri, beynəlxalq münasibətlərin inkişafının bir parçası olaraq 20-ci əsrdən etibarən daha geniş yayılmağa başladı. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra, BMT-nin yaradılması ilə dövlətlərin bir araya gələrək qlobal məsələləri müzakirə etməsi üçün bir platforma ortaya çıxdı.
BMT, çoxtərəfli müzakirələrin və diplomatik əlaqələrin əsas mərkəzlərindən biri oldu. Çoxtərəflilik, qlobal məsələlərin, məsələn, iqlim dəyişikliyi, müharibə və terrorizm, kimi problemlərin birgə müzakirəsi və həlli üçün zəruridir. Məsələn, 2015-ci ildə imzalanmış Paris İqlim Sazişi, dünya ölkələrinin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə bir araya gəldiyi bir platformadır. Dünya Ticarət Təşkilatı (DTT) və digər ticarət müstəviləri, dövlətlər arasında ticarət maneələrinin aradan qaldırılması və ədalətli ticarət mühitinin yaradılması məqsədini güdür. NATO, BMT Sülh Qüvvələri və digər beynəlxalq təşkilatlar, regional və qlobal təhlükəsizliyin təmin olunması üçün çoxtərəfli əməkdaşlığın əhəmiyyətini vurğulayır. Çoxtərəfli formatlar, müxtəlif dövlətlərin maraqlarını daha yaxşı balanslaşdırmağa imkan tanıyır. Bu, müzakirələrdə daha ədalətli və inklüziv yanaşmaların qəbul edilməsinə gətirib çıxarır. Müxtəlif dövlətlərin bir araya gələrək əməkdaşlıq etməsi, yeni ideyaların və innovasiyaların yaranmasına kömək edir. Misal üçün, beynəlxalq elmi-tədqiqat proqramları, müxtəlif ölkələrin mütəxəssislərini bir araya gətirir.
Çoxtərəflilik, fərqli mədəniyyətlərin, dəyərlərin və ideyaların bir araya gəlməsi üçün şərait yaradır. Bu, beynəlxalq səviyyədə anlayış və əməkdaşlığın artırılmasına gətirib çıxarır. Bəzi ölkələr, çoxtərəfli müzakirələrdə iştirak etməkdə maraqsız ola bilər, bu da müzakirələrin effektivliyini azaldır. Eyni zamanda, böyük güclərin hegemoniyası, daha kiçik dövlətlərin səsini eşitməkdə çətinlik yarada bilər. Çoxtərəfli təşkilatların bəzən bürokratik prosesləri, qərar qəbul etməyi ləngidə bilər. Bu, zəruri hallarda sürətli və effektiv qərarların alınmasına mane ola bilər. Fərqli ölkələr arasında etimadın olmaması, çoxtərəfli müzakirələrin uğursuzluğuna səbəb ola bilər. Bu, bəzi dövlətlərin çıxışlarını ehtiyatla qarşılamasına gətirib çıxara bilər. Beynəlxalq münasibətlərdə çoxtərəflilik prinsipi, qlobal müstəvidə əməkdaşlığı artırmaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Müasir dövrdə dövlətlərin qarşılaşdığı çətinliklər, yalnız çoxtərəfli yanaşmalarla həll edilə bilər. Bu prinsip, dünya miqyasında stabil və ədalətli bir sistemin yaradılması üçün zəruri bir alətdir.
Rüstəmov Bəhruz,
YAP-ın fəalı
